Groninger Standaardwoning

Tijdens de versterkingsoperatie nemen cataloguswoningen op grote schaal de plek van oorspronkelijke bebouwing in. Daarmee dreigt Groningen in korte tijd een deel van haar karakter kwijt te raken. Op zoek naar een beter alternatief deed MINT architecten ontwerpend onderzoek naar een eigentijdse Groninger Standaardwoning. Het leverde een publicatie op die wat ons betreft het begin van een nieuwe aanpak markeert.

De versterkingsoperatie is een complexe onderneming waarin onder grote druk beslissing genomen moeten worden. Bij het herbouwen van huizen, straten en dorpen is het bouwen van cataloguswoningen een van de mogelijkheden. Zo’n huis is betaalbaar en snel te bouwen, en daarmee op het oog een goede oplossing. Maar toch wringt er iets.

Een cataloguswoning is niet gemaakt voor de plek waar hij komt te staan, of ontworpen met de Groninger bouwcultuur als uitgangspunt. Het is daarnaast de vraag of zo’n woning past bij de manier waarop Groningers wonen. Een plan voor een cataloguswoning sluit vaak niet aan bij de ruimtelijke kaders van een gebied, waardoor de gemeente geen bouwvergunning verleent. Dit vertraagt het bouwproces, met alle gevolgen van dien voor bewoners die soms al jaren op een nieuw huis wachten.

Ook na de Tweede Wereldoorlog was de behoefte aan woningen groot. Tijdens de wederopbouw boden standaardwoningen uitkomst. Ze werden ontworpen en gebouwd door lokale architecten en aannemers, en in onderdelen gemaakt in fabrieken. Deze aanpak geeft nu opnieuw perspectief. Met een eigentijdse Groninger Standaardwoning kunnen we het herbouwen van huizen op een zorgvuldige manier versnellen, met woningen die industrieel gebouwd zijn, maar onmiskenbaar Gronings van karakter. Huizen die passen in de context waar ze een plek krijgen, aansluiten bij de wensen en gebruiken van hun bewoners en voldoen aan de ruimtelijke eisen.

In ons ontwerpend onderzoek naar de Groninger Standaardwoning brengen we in kaart waarom de ontwikkeling van die woning belangrijk is. Maar we laten ook zien hoe zo’n woning eruit zou kunnen zien, en waar je rekening mee moet houden tijdens het ontwerp ervan. Wat zijn de toe te passen elementen en mogelijkheden, en hoe gebruik je ze om tot een zorgvuldig ontworpen woning te komen?

In een aantal essays bespreken verschillende auteurs de essentie én de context van dit onderzoek. Zo zul je zien dat dé Groninger standaardwoning helemaal niet bestaat. Daarnaast pleiten we voor het opnieuw verenigen van de woorden ‘bouw’ en ‘kunst’. En hoe zit het eigenlijk met gestandaardiseerde woningbouw uit het verleden? Wat kunnen we daarvan leren?

De gemeente Groningen is intussen doordrongen van de noodzaak om de versterkingsopgave met aandacht op te pakken. Daar horen duurzame en circulair gebouwde woningen bij. Een daarbij passend bouwproces vindt intussen ook zijn weg naar beleidstafels. Als we de ingezette koers vasthouden, is de standaardwoning binnenkort opnieuw een kwalitatief hoogwaardig instrument om Groningen ook in de toekomst een provincie vol karakter te laten blijven.

De methodiek van de Groninger Standaardwoning is op elke plek toe te passen. Ons ontwerponderzoek is open sourceen dus door iedereen te gebruiken. Nieuwsgierig? De publicatie is te downloaden. En mocht je er met ons over in gesprek willen, dan ben je meer dan welkom.

Locatie
Groningen

Opdrachtgever
BuildinG Groningen

Jaar
2023

Status
Gepubliceerd

Team
Dianne Maas Flim, David Tol, Joanne Kridiotis, Thaïs Zuchetti

Mede-schrijvers
Tim Willems-Kruize, Sandra Grabs, Peter Michiel Schaap, Rickwin Huisman,

Partners
Jan Emmo Hut, Alex Dees, Jan Notebomer, Reint-Jan Auwema, Emiel Noordhuis, Rob Hendriks

Redactie
Chris Zwart

De Groninger Standaardwoning beschrijft een methodiek en aanpak voor het realiseren van fabrieksmatige woningbouw in bestaande en nieuwe wijken. Plekken waar behoudt van identiteit en context vaak een enorme uitdaging is. Het gebied waar we de casus op geschreven hebben is de gemeente Groningen, want de versterking is een snelkookpan voor de transitie uitdagingen van Nederland. Maar de strategie en principes uit dit boekje zijn toe te passen in elke stad en dorp van Nederland.

Download

Stedenbouw en architectuur spelen een cruciale rol in de totstandkoming van Nederlandse woonwijken, zowel als het om de fysieke massa als om de sociale samenhang gaat. De openbare ruimte en infrastructuur van wijken en buurten zijn bepalend voor de mate waarin sociale interactie bevorderd of juist beperkt wordt. Goede stedenbouw verhoogt de veiligheid, benadrukt culturele waarden en verbetert het welzijn van bewoners.

Het maken van een goede wijk begint met het definiëren van de stedenbouwkundige ingrediënten. Wij analyseerden de bestaande uitbreidingswijken van de dorpen Ten Boer en Ten Post en brachten in kaart waaruit deze opgebouwd zijn. Zo kwamen we tot een lijst met ontwerpuitgangspunten voor wijken waar sprake is van sloop-nieuwbouw.

Generieke oplossingen

In de huidige aanpak wordt bij sloop-nieuwbouwtrajecten de oplossing gezocht in standaard woonproducten: concepten die ontwikkeld zijn door aannemers en gebouwd in een fabriek. De standaardwoningen bieden vaak een goed antwoord op de technische opgave. Maar de minstens zo belangrijke culturele opgave wordt overgeslagen. De woningen zijn generiek, een flinterdunne architectonische laag moet zorgen voor de aansluiting met de omgeving. Inmiddels zijn de eerste resultaten overal pijnlijk zichtbaar. Natuurlijk hoeft behoud van vroeg-naoorlogs erfgoed niet overal op één te staan. Zeker niet als architecten bij sloop-nieuwbouw bestaande waarden meenemen en nieuwe toevoegen. Maar helaas is dat in het aardbevingsgebied slechts sporadisch het geval. Op veel plekken waar met liefde ontworpen rijwoningen en twee-onder- een-kappers verdwijnen, keert anonieme nieuwbouw terug: ontdaan van karakter, detailkwaliteit en contextbewustzijn.

Varie: een fictieve casuswijk

De fictieve wijk Reprise, opgebouwd uit een aantal verschillende stedelijke configuraties die je ook in de praktijk tegenkomt, laat zien hoe de verschillende stedenbouwkundige ingrediënten kunnen worden toegepast. Zoals veel uitbreidingswijken heeft Reprise een groen karakter. Tijdens de vernieuwing van deze wijken is het zaak dit te behouden en erop voort te borduren. Zo blijft het groen een belangrijk element, ook als de wijk verandert. De opzet van Reprise geeft voetgangers en fietsers alle ruimte, auto’s spelen een ondergeschikte rol. Parkeren kan op diverse manieren: aan de straatkant in clusters of in een privégarage bij de woning. Door parkeerplekken te groeperen, maken we de auto visueel minder dominant en de woonomgeving veiliger en aangenamer. De inrichting van de buitenruimte, met speelplaatsen, pluktuinen en wandelpaden tussen huizen, bevordert in Reprise de binding tussen bewoners onderling, maar ook de stedenbouwkundige eenheid van de wijk. Een wandeling door de buurt is afwisselend, en je komt er altijd buurtgenoten tegen. Om een goede wijk te kunnen maken, is een lenige fabrieksmatige woning nodig, die goed aan een steeds verschillende context is aan te passen. Een goede standaardwoning komt in een variatie aan typen, speelt met de aansluiting op de rooilijn, kan variëren in hoogte, heeft wisselende daktypen, schoorstenen en dakkapellen. Die elementen leveren gezamenlijk een gevarieerd straatbeeld op.

In de architectuur is een fabrieksmatige woning meer dan een product van repetitie. Hoewel 80 procent van de woning herhalend kan zijn, is het juist die resterende 20 procent die het huis zijn karakter geeft. Hierdoor voegt een gebouw zich harmonieus in zijn omgeving en context.

De locatie en omgeving spelen een essentiële rol in de ontwikkeling van het huis, zoals een levendige wijk vraagt om woningen die variëren in ontwerp, hoogte en detail. Het vakmanschap van de architect schuilt in het vermogen om bouw en kunst naadloos te combineren. Architectuur is niet louter techniek; het omvat ook schoonheid, gaat om verhoudingen en tactiliteit.

De connectie tussen woonruimte en groen is een belangrijk element in het karakter van een woning en een wijk: een goede verbinding versterkt niet alleen de esthetiek van de wijk, maar bevordert ook de sociale samenhang. Een doordacht ontwerp, geïnspireerd op lokale buurten, samen met de tijdloze keuze van rood metselwerk en donkergrijze dakpannen, onderstreept in de Groninger Standaardwoning de kunst van architectuur. Maar het zijn de details, zoals een specifieke voeg of een mooi metselwerkverband, die een woning zijn karakter geven. Deze aandacht voor detail, gecombineerd met de synergie tussen woning en omgeving, illustreert de ware kunst van architectuur.

De basisvariant van de Groninger Standaardwoning is uit te breiden met diverse modules. Zo komt er variatie in het standaardconcept. Bij de voordeur, bijvoorbeeld, heb je de keuze tussen drie verschillende mogelijkheden: een L-accent, het doortrekken van de kap naar de begane grond of het toevoegen van een stoepje voor een uitnodigende entree.

Ook de optie om een dakkapel toe te voegen, levert variatiemogelijkheden op. En door de oriëntatie van de dakrichting aan te passen, krijgt een woning een andere uitstraling. Veranderingen als deze lijken misschien onbeduidend, maar hebben veel impact op een wijk als geheel. Doordat elk huis volgens de uitgangspunten van het stedenbouwkundig plan gepersonaliseerd kan worden, voelt de wijk ‘eigen’ en uniek.

De PMC 3-woning is 65 vierkante meter groot en kan uitgebouwd worden tot 90 vierkante meter. Hij is geschikt voor stellen, maar ook voor een gezin. De eetkamer is via de keuken verbonden aan de woonkamer. De PMC 3-woning kan in vier varianten geleverd worden.